دهه هفتادي

بسم الله الرحمن الرحیم

شبهه ای که در مورد پیامبران مطرح است، چرایی ظهور پیامبران بزرگ و نامی به خصوص پیامبران صاحب شریعت (اولوالعزم) از یک منطقه خاص یعنی شرق میانه (فلسطین و حجاز) است. نوح (ع) از عراق، ابراهیم (ع) از عراق و شام و نهایت سفر به مصر و حجاز، موسی (ع) از مصر و سفر ه فلسطین، عیسی (ع) از شام و فلسطین ظهور کرده و در آن نواحی به تبلیغ نبوت خود پرداختند. آخرین پیامبر یعنی حضرت محمد صلی الله علیه و آله نیز از شبه جزیره عربستان ظهور کرد.
پرسش این است که چرا پیامبران بزرگ از ناحیه ی خاصی ظهور کرده اند؟ به دیگر سخن، چرا پیامبران نامی و بزرگ اقلیم ها و مناطق مختلف جهان بر انگیخته نشده اند که مردمان آن مناطق را مورد تاثیر خود قرار دهند؟

تحلیل و بررسی

در تحلیل این شبهه نکات زیر قابل توجه است:
1-تاثیر محیط
نبوت و نیل به درجه ی پیغمبری، صرف یک امر اعتباری نیست که خداوند آن را در هر انسانی بدون ملاحظه قابلیت وی قرار دهد، بلکه نبوت و دریافت وحی به  شرایط تکوینی و روحی بسیاری وابسته است.پیامبر باید روحش متکامل شده تا آمادگی دریافت وحی و به تعبیر فلسفی، آمادگی اتصال و مواجهه با عالم غیب و عقل فعال را داشته باشد. هر چه روح پیامبر متکامل تر شود، به همین میزان قدرت و لیاقت دریافت وحی در وی نیز بیشتر می شود.«فضّلنا بعض النبیین علی بعض(اسراء، آیه 55)» لذا تنها پیامبران بزرگ می توانند علاوه بر نبوت به معنای خبر دادن از آموزه های معرفتی، عبادی و اجتماعی را دریافت و به تبلیغ و عملیاتی نمودن آن بپردازند.
از این نکته روشن می شود که پیامبران بزرگ از نواحی و مناطقی ظهور می کنند که در آن بستر و زمینه ی پیامبری از سرزمین های دیگر بیشتر باشد. اگر به مناطق فلسطین و حجاز نیم نگاهی داشته باشیم، متوجه می شویم که در آن سرزمین ها، تمدن های بزرگ جهان بنیان گذاشته شده است. منطقه ای به نام «هلال خصیب»(هلال خصیب به معنای هلال پر برکت است و اشاره به منطقه ایست که از دره نیل شروع و تا مسیر دجله و فرات و اروند رود ادامه پیدا می کند و به صورت یک هلال بزرگ روی نقشه جغرافیا منعکس است.)(1) زادگاه تمدن های بزرگ جهان بود. تمدن مصر باستان، قدیمی ترین تمدن شناخته شده جهان، تمدن بابل در عراق، تمدن یمن در جنوب حجاز، تمدن شامات و ایران، از تمدن های جهان باستان است که در آن ها ظهور پیامبران به خصوص پیامبران نامی بیشتر بوده است.
تمدن های جهان باستان نوعاً با تکامل معنویت و آمادگی روحی مردم برای پذیرش نبوت و شرایع همراه بوده است و لذا ظهور پیامبران بزرگ از میان چنین جوامعی متناسب تر است.

2- نیاز جوامع متمدن و بزرگ به شریعت و پیامبران بزرگ
جوامع کوچک و ابتدایی به پیامبران معمولی نیاز دارند و با تبلیغ و ترویج آنان، نیازشان مرتفع می شود؛ اما جوامع متمدن بزرگ به دلیل شکل حکومت و جامعه شان به آموزه های مختلف دینی مانند، معرفتی، عبادی، اخلاقی و… احتیاج دارند.
بر این اساس، چون در مناطق خاص یعنی شرق میانه(فلسطین و حجاز) جوامع متمدنی وجود داشت و آن جوامع به صرف نبی و مجموعه آموزه های معرفتی و اخلاقی، بلکه به شریعت و پیامبری نیاز داشتند، خداوند نیز بر حسب این شرایط، پیامبران صاحب شریعتی را بر آنان مبعوث کرد.(2)

3- نشر سریع نبوت از مراکز تمدن هاو جوامع بزرگ
نکته ی دیگر در تبیین چرایی ظهور پیامبران بزرگ و صاحب شریعت از مراکز مهم جهان و متمدن، این است که چنین مراکزی چنان که امروز نیز بر مناطق مختلف دیگر از نظر اقتصادی ، فرهنگی، سیاسی، عقیدتی و دینی تاثیر دارند، در جوامع پیشین و عصر پیامبران نیز ر همین منوال بود. پیامبران بزرگ با ظهور در چنین جوامعی، می کوشیدند با تبلیغ و کوشش های طاقت فرسای خود، هم حکومت و هم حاکمان و هم مردم مراکز مهم را به دین الهی دعوت کنند. چون در صورت پذیرش آن ها، تبلیغ و ترویج دین در مناطق دیگر به سهولت انجام خواهد گرفت. اما در انتخاب مراکز مهم و تمدن ساز برای تبلیغ پیامبران بزرگ، این نکته به نظر می رسد که پیامبران پیام و ندای خود را به راحتی می توانستند از مراکز مهم به دیگر نواحی برسانند چرا که در آن زمان ها ابزار ارتباطی بسیار ساده بوده، اما نوعا مردمان دیگر مناطق با مراکز مهم از طریق رفت و آمد مرتبط بودند و اخبار مهم منتشر شده در مرکز، دهان ه دهان در دورترین مناطق پخش و منتشر می شد. خداوند برای اینکه پیام پیامبران بزرگ در سطح عالم منتشر شود، محل بعثت و ماموریت آن ها را چنین مراکزی انتخاب کرد. مثلا اگر پیامبر بزرگی مانند حضرت موسی (ع) نه در مرکز قدرت جهان، آن هم در درون کاخ فرعون، بلکه در یک روستا یا شهر دوردستی ظهور پیدا می کرد، سال ها بلکه صد ها سال طول می کشید تا پیام او در جهان منتشر شود. اما با ادعای نبوت توسط حضرت موسی (ع) آن هم از درون قدرت، این خبر مانند باروت در کل قلمرو فرعون منفجر شد.(3)
با این نظر متوجه می شویم که بعثت پیامبران از مراکز قدرت و متمدن ساز نیز درست و عقلانی است که از حکمت و تدبیر الهی سرچشمه می گیرد.(4)

منابع:

1-مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج7، ص 368.

2-همان.

3-همان، ص 369.

4-محمد حسن قدر دان قراملکی، پاسخ به شهات دین و نبوت، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1386، ص 251.